واکنش های انتقال خون

واکنش های انتقال خون، عوارض جانبی مرتبط با انتقال خون کامل یا یکی از اجزای به دست آمده آن است. شدت آنها از جزئی تا تهدید کننده زندگی متغیر است و می تواند:

1. در حین انتقال خون رخ دهد ← واکنش های حاد انتقال خون
2. چند روز بعد اتفاق بیفتد ← واکنش های تاخیری

شایع ترین علائم و نشانه ها عبارتند از تب، لرز، کهیر و خارش. برخی علائم با درمان خفیف یا بدون درمان برطرف

می شوند. با این حال، ناراحتی تنفسی، تب بالا، افت فشار خون و ادرار قرمز (هموگلوبینوری) می تواند نشان دهنده واکنش جدی تری باشد.

کهیر یا خارش

می تواند نشانه یک واکنش آلرژیک خفیف باشد، اما همچنین می تواند با شروع یک واکنش آنافیلاکتیک تهدید کننده زندگی همراه باشد. انتقال خون باید متوقف شود و بیمار باید به دقت از نظر پیشرفت علائم تحت نظر باشد.

تب/لرز

تب و/یا لرز بیشتر با یک واکنش تب دار و غیر همولیتیک همراه است. همچنین ممکن است اولین علامت یک واکنش همولیتیک حاد جدی تر، یا واکنش انتقال خون سپتیک باشند. اگر درجه حرارت 1 درجه سانتیگراد یا بیشتر از دمای شروع تزریق افزایش یابد، تزریق باید متوقف شود. در صورت افزایش بیشتر دما یا علائم جدی تری (مثلاً تشنج) باید به واکنش همولیتیک حاد یا آلودگی باکتریایی مشکوک شد.

دیسترس تنفسی / تنگی نفس

تنگی نفس علامت نگران کننده ای است که اغلب با واکنش های شدیدتر از جمله آنافیلاکسی، دیده می شود. همچنین می تواند به خودی خود بدون علائم همراه مشاهده شود.

فشار خون

افت فشار خون را می توان با یک واکنش همولیتیک حاد، واکنش های انتقال خون سپتیک، آنافیلاکسی مشاهده کرد.

تشخیص واکنش های انتقال خون ممکن است دشوار باشد زیرا ممکن است با علائم غیر اختصاصی ظاهر شوند.

همه موارد مشکوک به واکنش‌ها باید باعث توقف فوری انتقال خون و اطلاع رسانی به بانک خون و پزشک معالج شوند.

انواع واکنش های انتقال خون

انواع واکنش های انتقال خون شامل موارد زیر است:

• واکنش های انتقال خون همولیتیک حاد :

واکنش های انتقال خون همولیتیک به علت لیز با واسطه ایمنی، در گلبولهای قرمز تزریق شده رخ می دهد چنین واکنشهایی بر اساس زمان ایجاد، به دو دسته واکنش های حاد و تأخیری و بر اساس محل ایجاد همولیز، به دو دسته داخل عروقی و خارج عروقی تقسیم می شوند.

واکنش های همولیتیک حاد انتقال خون :  این واکنش ها اکثراً به علت اشتباهاتی در گروه خونی ABO است که معمولاً به علت اشتباه در تعیین هویت بیمار، در زمانی که نمونه خونی جهت انجام تست های سازگاری از بیمار گرفته می شود و یا در زمانی است که تجویز کیسه خون صورت  می گیرد.

غالباً چند دقیقه پس از شروع تزریق ایجاد می شود.

در غشاء گلبولهای قرمز آسیب ایجاد می شود و متعاقب آن لیز داخل عروقی صورت می گیرد. در نتیجه هموگلوبینمی رخ می دهد و پس از اینکه هموگلوبین آزاد توسط کلیه تصفیه شد، خون در ادرار ایجاد می شود.

علایم بالینی شدید مانند شوک، افت فشار خون و ایسکمی کلیه رخ می دهد که می تواند باعث ایجاد نکروز توبولار و نارسایی حاد کلیه گردد.

هر چه میزان بیشتری از خون ناسازگار و با سرعت بیشتری داده شود، واکنش ها شدیدتر خواهند بود.

در برخورد با واکنش همولیتیک حاد ناشی از تزریق خون، بایستی تزریق خون متوقف گردد، مسیر وریدی با کمک محلول ۹ /۰ % کلرور سدیم باز نگه داشته شود.

•  واکنش های تب دار :

تب با انواع مختلفی از واکنش های انتقال خون می تواند همراه باشد و ممکن است اولین علامت آلودگی باکتریایی و یا واکنش همولیتیک حاد ناشی از انتقال خون باشد. شایعترین عاملی که در طول تزریق باعث ایجاد تب می شود، شرایط زمینه ای بیمار است.

افزایش دمای خون بیشتر ازیک درجه که احتمالاً همراه  لرز است و در زمان تزریق یا در طول ۲ ساعت پس از تزریق خون رخ می دهد ، تحت عنوان واکنش تب دار غیرهمولیتیک انتقال خون نامیده می شود.

این واکنش عموماً به علت آنتی بادیها یی که مستقیماً علیه گلبولهای سفید یا پلاکت های تزریق شده عمل می کنند، ایجاد  می گردد.

اکثر واکنش های تب دار به داروهای تب بر مانند آسپرین ، استامینوفن یا عوامل ضد التهابی غیراستروئیدی  پاسخ می دهند. واکنش های تب دار به ندرت تهدید کننده حیات هستند.

• واکنش های آلرژیک :

واکنش های آلرژیک در کمتر از ۱% گیرنده های خون، و به علت واکنش های آنتی ژن ـ آنتی بادی ناشی از تزریق پروتئین های محلول پلاسما رخ می دهند.

علایم و نشانه های آن از تظاهرات جلدی (کهیر، خارش و گاهی تب مختصر) تا واکنش های آنافیلاکتیک سیستمیک از جمله برونکواسپاسم متفاوت است.

پس از ایجاد واکنش های مختصر و موضعی، می توان پس از دادن داروی مناسب، به شرطی که علایم و نشانه ها فروکش کنند، تزریق خون را ادامه داد.

•  افزایش بار در گردش خون :

زمانی رخ می دهد که حجم زیادی از خون به سرعت تزریق شود، علایم و نشانه های افزایش بار در گردش خون شامل: سردرد، برافروختگی صورت، تنگی نفس، نارسایی احتقانی قلب و فشار خون است.

علایم معمولاً در صورتیکه تزریق خون متوقف گردد و بیمار در وضعیت نشسته قرار گیرد و اکسیژن و دیورتیک برای خارج ساختن مایعات دریافت دارد، فروکش می کند.

•   آسیب حاد ریوی ناشی از انتقال خون :

واکنش های انتقال خون ناشی از تجمع نوتروفیل های فعال شده فرد گیرنده در ریه است که باعث ایجاد انسداد عروق کوچک ونشت از مویرگها می گردد. مایع تجمع یافته در ریه باعث ایجاد ادم ریه می شود.

وقفه تنفسی شدید، هیپوکسی، افت فشار خون، تب، و ادم دوطرفه ریه است که در طول یا طی ۴ ساعت پس از تزریق خون رخ می دهد.

 آلودگی باکتریایی :

آلودگی باکتریایی کیسه خون خطرات شدیدی را برای فرد گیرنده به همراه دارد. باکتری ممکن است به علت آماده سازی نامناسب پوست در محل تزریق آنژیوکت هنگام گرفتن خون، در طول آماده سازی اجزاء و یا به علت باکتریمی مخفی در اهداء کننده خون وارد کیسه خونی گردد.

باکتریهای گرم منفی و گرم مثبت می توانند در واحدهای گلبول قرمز متراکم و پلاکت رشد نمایند

در طول یا پس از تزریق خون، بیمار ممکن است دچار لرز، تب شدید، افت فشار خون و شوک گردد.

•   عوارض متابولیک :

در محلولهای نگهدارنده خون،ضد انعقاد سیترات وجود دارد. در صورتیکه خون سیتراته به سرعت تزریق گردد ، بیمار از گزگز دور لب و انگشتان شکایت می کند.

•  واکنش های تأخیری انتقال خون :

عوارض جانبی انتقال خون ممکن است چند روز تا چند سال پس از تزریق خون رخ دهند.

•  واکنش های همولیتیک تأخیری:

واکنش های انتقال خون همولیتیک تأخیری ناشی از انتقال خون زمانی اتفاق می افتد که گلبولها قرمز، پاسخ آنتی بادی های ناشناخته را روزها یا هفته ها پس از دریافت خون در فرد گیرنده القاء می کنند،

مبتلایان معمولاً علایمی شامل تب مختصر، خستگی و ضعف از خود بروز می دهند.

پس از تزریق خون، ممکن است درجاتی از کم خونی و افزایش بیلی روبین در خون وجود داشته باشد .

• بیماری پیوند علیه میزبان:

بیمارانی که سابقه ای از سرکوب مغز استخوان داشته اند، جنین هایی که تزریق خون داخل رحمی دریافت نموده اند، نوزادانی که تعویض خون شده اند، مبتلایان به سندرم نقص ایمنی ارثی، بیمارانی که از بستگان خود خون دریافت نموده اند، در معرض خطر می باشند.

•  پورپورا پس از تزریق خون :

یک عارضه نادر تزریق خون است که معمولاً پس از مصرف فرآورده های پلاکتی ایجاد می شود.

پورپورا و ترومبوسیتوپنی ( کاهش پلاکت)حدود ۲ ـ ۱ هفته پس از تزریق خون رخ می دهد.

• هموسید روز:

در افرادی که کم خونی مزمن دارند مانند افراد مبتلا به تالاسمی ، که نیاز مستمر به تجویز گلبول قرمز دارند آهن در بدن تجمع میکند که می تواند باعث وارد کردن آسیب به ارگانها از جمله قلب و کبد و غدد مترشحه داخلی گردد.

علایم و نشانه های بالینی هموسیدروز شامل ضعف عضلانی، خستگی، کاهش وزن، زردی خفیف، کم خونی، دیابت خفیف و آریتمی قلبی است. سابقه طولانی مدت تزریق گلبول قرمز نشانگر خوبی برای تشخیص هموسیدروز می باشد، اندازه گیری سطوح ذخیره آهن مانند فریتین و سایر تست های مرتبط باید صورت گیرد.

به صورت کلی قبل از شروع انتقال خون، درک کامل تاریخچه پزشکی و وضعیت سلامتی بیمار لازم است. علائم حیاتی به طور معمول در فواصل 15 دقیقه ای کنترل و ثبت می شوند. مقدار کمی تغییر در علائم حیاتی در طول انتقال خون ممکن است “طبیعی” در نظر گرفته شود. این تغییرات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

مثبت یا منفی 0.5 درجه سانتیگراد، مثبت یا منفی 5 تنفس در دقیقه، مثبت یا منفی 10 ضربه در دقیقه در ضربان قلب، و مثبت یا منفی 20 میلی متر جیوه در فشار خون.

توجه به این نکته حائز اهمیت است که تغییرات بیشتر از این پارامترها به این معنی نیست که واکنش انتقال خون وجود دارد، بلکه نشان می دهد که پرستار در کنار تخت باید در نظارت بر واکنش بسیار هوشیار باشد. پاسخ های غیرطبیعی شامل کهیر، خارش، تب بیش از 1 درجه سانتیگراد بالاتر از دمای شروع تزریق، لرز، افت فشار خون و تنگی نفس است.

درمان واکنش های انتقال خون

در صورت مشکوک شدن به واکنش های انتقال خون، تزریق باید فوراً متوقف شود و خط داخل وریدی باید با استفاده از مایعات مناسب (معمولاً 0.9٪ سالین) باز نگه داشته شود. باید با بررسی کیسه محصول و تایید هویت بیمار، چک اداری انجام شود. علائم حیاتی بیمار باید در فواصل 15 دقیقه ای کنترل و ثبت شود. علاوه بر ارسال کیسه و لوله در صورت امکان، نمونه خون پس از تزریق باید گرفته شود و به آزمایشگاه ارسال شود. بانک خون معمولاً آزمایش‌های اضافی و بررسی‌های اداری را برای رد انتقال خون ناسازگار انجام می‌دهد.

درمان واکنش‌های خاص انتقال خون اغلب حمایتی است. به عنوان مثال، آنتی هیستامین ها (مانند دیفن هیدرامین) را می توان برای یک واکنش آلرژیک خفیف، یا یک ضد تب برای یک واکنش انتقال خون غیر همولیتیک تب دار تجویز کرد.

منابع

1.Sirianni G, Perri G, Callum J, Gardner S, Berall A, Selby D. A Retrospective Chart Review of Transfusion Practices in the Palliative Care Unit Setting. Am J Hosp Palliat Care. 2019 Mar;36(3):185-190. [PubMed]

2.McClosky ME, Cimino Brown D, Weinstein NM, Chappini N, Taney MT, Marryott K, Callan MB. Prevalence of naturally occurring non-AB blood type incompatibilities in cats and influence of crossmatch on transfusion outcomes. J Vet Intern Med. 2018 Nov;32(6):1934-1942. [PMC free article] [PubMed]

3.Land KJ, Townsend M, Goldman M, Whitaker BI, Perez GE, Wiersum-Osselton JC. International validation of harmonized definitions for complications of blood donations. Transfusion. 2018 Nov;58(11):2589-2595. [PubMed]

4.Aubron C, Aries P, Le Niger C, Sparrow RL, Ozier Y. How clinicians can minimize transfusion-related adverse events? Transfus Clin Biol. 2018 Nov;25(4):257-261. [PubMed]

5.Jasinski S, Glasser CL. Catastrophic Delayed Hemolytic Transfusion Reaction in a Patient With Sickle Cell Disease Without Alloantibodies: Case Report and Review of Literature. J Pediatr Hematol Oncol. 2019 Nov;41(8):624-626. [PubMed]

6.Erony SM, Marshall CE, Gehrie EA, Boyd JS, Ness PM, Tobian AAR, Carroll KC, Blagg L, Shifflett L, Bloch EM. The epidemiology of bacterial culture-positive and septic transfusion reactions at a large tertiary academic center: 2009 to 2016. Transfusion. 2018 Aug;58(8):1933-1939. [PubMed]